Stwierdzenie nieważności decyzji administracyjnej – szykują się zmiany

16 sierpnia w Dzienniku Ustaw została opublikowana szeroko komentowana nowelizacja Kodeksu postępowania administracyjnego[1]. Stanowi ona wdrożenie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 2015 roku, w którym sąd orzekł, że stwierdzenie nieważności decyzji (oraz odpowiednio – postanowienia), powinno być ograniczone czasowo, a przepis pozwalający na  bezterminowe usuwanie decyzji z obrotu prawnego (bądź stwierdzanie ich niezgodności z prawem) jest niekonstytucyjny.

Wyrok, który wymusił nowelizację, zapadł na kanwie problematyki reprywatyzacji, jednak jego skutki są znacznie szersze i dotyczą całego postępowania administracyjnego. Nowelizowany przepis[2] ma zastosowanie do wszystkich spraw administracyjnych, chyba że w przepisach regulujących daną dziedzinę (jak na przykład w prawie budowlanym) istnieje przepis szczególny, odmiennie regulujący kwestię stwierdzenia nieważności decyzji.

Dotychczasowy stan prawny

W obecnym stanie prawnym, nieważność decyzji administracyjnej może zostać stwierdzona, jeśli decyzja jest dotknięta jedną z wymienionych w przepisach wad (np. została wydana z naruszeniem przepisów o właściwości). Jednak istnieją warunki, w których mimo zaistnienia tych wad, nie stwierdzała się nieważności decyzji.

Nie stwierdza się jej miedzy innymi, jeśli od dnia jej doręczenia lub ogłoszenia upłynęło 10 lat. Innym przykładem uniemożliwiającym stwierdzenie nieważności jest sytuacja, gdy skutki, jakie wywołała ta decyzja są nieodwracalne.

W takich sytuacjach organ uznaje, że weryfikowaną decyzję wydano z naruszeniem prawa – jednak bez jej unieważniania. Decyzja pozostaje w obrocie prawnym, ale stronie przysługuje roszczenie odszkodowawcze. Powyższy zakaz nie obejmuje jednak wszystkich wad decyzji, tylko wybrane. Np. w przypadku decyzji wydanych z rażącym naruszeniem prawa możliwe było stwierdzenie ich nieważności niezależnie od upływu czasu czy wywołanych przez nie skutków.

Jakie zmiany wprowadza nowelizacja KPA?

Nowelizacja rozszerza zakres decyzji, których nieważności nie można stwierdzić, co oznacza, że przesłanki negatywne (a więc upływ 10 lat lub wywołanie nieodwracalnych skutków prawnych) będą miały zastosowanie do wszystkich decyzji. W konsekwencji zmiany wszystkie decyzje obarczone tymi wadami (i wydane przed dekadą lub takie, których skutków nie da się odwrócić) pozostaną w obrocie prawnym.

Ponadto ustawodawca zdecydował, że w przypadku, gdy od wydania decyzji upłynęło 30 lat, postępowanie w ogóle nie będzie wszczynane. Takie rozwiązanie pozbawi możliwości dochodzenia roszczeń osoby, których interesy zostały naruszone przez decyzje wydane przed tym czasem. Organ nie będzie mógł bowiem stwierdzić, że taką decyzję wydano z naruszeniem prawa, co stanowiłaby podstawę do dochodzenia odszkodowania.

Co więcej, wszystkie trwające postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji sprzed 30 lat zostaną umorzone z mocy prawa z dniem wejścia w życie nowelizacji, co nastąpi 15 września 2021r.

Nowelizacja bez wątpienia ograniczy ilość postępowań w sprawie stwierdzenia nieważności, co przyczyni się do zwiększenia trwałości decyzji administracyjnych. Z drugiej strony, ustawa częściowo zamknie drogę dochodzenia roszczeń na podstawie obarczonych poważnymi wadami decyzji i postanowień sprzed laty. Pojawiają się nawet głosy, że powyższy zapis o „automatycznym umorzeniu” postępowań dotyczących decyzji sprzed lat przekracza konieczny zakres nowelizacji wynikający z orzeczenia TK,  a nawet może być niezgodny z Konstytucją.

Piotr Olearczyk
Senior Associate | Adwokat
piotr.olearczyk@olesinski.com

Laura Brajer
Junior Associate | Dział prawny
laura.brajer@olesinski.com

[1] Ustawa z dn. 16 sierpnia 2021e. o zmianie ustawy- Kodeks postępowania administracyjnego, Dz. U. z 2021 poz. 1491

[2] tj. art. 156 § 2 k.p.a