Możliwe istotne zmiany w przepisach dot. wyzysku

Zgodnie z zapowiedzią z ostatniego newslettera – powracamy do tematu rządowego projektu nowelizacji Kodeksu Cywilnego. W opracowywanym projekcie zmian, oprócz nowych zasad przerwania biegu przedawnienia, zaproponowano także istotną reformę instytucji wyzysku. Czy szykuje się prawdziwa rewolucja?

Obecna regulacja wyzysku

Jako wyzysk określa się sytuację, gdy jedna ze stron umowy („wyzyskujący”), wykorzystując przymusowe położenie, niedołężność lub niedoświadczenie drugiej strony („wyzyskanego”), zastrzega dla siebie świadczenie obiektywnie i rażąco przewyższające świadczenie własne.

Obecnie w takiej sytuacji wyzyskany może żądać wyrównania świadczeń określonych umową, a w wypadku gdy było to nadmiernie utrudnione – unieważnienia umowy. Termin na zgłoszenie takiego roszczenia to 2 lata od dnia zawarcia niekorzystnej dla wyzyskanego umowy.

W praktyce jednak regulacja nie ma szerokiego zastosowania i według twórców projektu, nie spełnia ona aktualnych potrzeb.

Jak wskazano w uzasadnieniu projektu, z uwagi na coraz częściej występujące w obrocie umowy o skutkach analogicznych do wyzysku, które z uwagi na obecne uregulowania, nie mieszczą się w zakresie ustawowego wyzysku (np. tzw. pożyczki chwilówki czy przewłaszczenie na zabezpieczenie spłaty niewielkiej pożyczki dużo bardziej wartościowych składników majątku – jak nieruchomości) – rozszerzenie definicji wyzysku stało się konieczne.

Kluczowe zmiany

Zgodnie z projektem, do katalogu przesłanek, które pozwalają zakwalifikować daną sytuację jako wyzysk, ma zostać dodany „brak rozeznania drugiej strony” – rozumiany jako brak wiedzy niezbędnej do odpowiedzialnego rozważenia celowości i skutków zawarcia proponowanej umowy.

Nowelizacja umocni również pozycję strony wyzyskanej poprzez:

• przyznanie jej prawa do swobodnego wyboru roszczenia tj. unieważnienia umowy albo zrównoważenia świadczeń, jeśli jest możliwe;
• stosowanie ogólnych zasad dot. terminów przedawnienia roszczeń (uchylenie obecnych regulacji dotyczących wygaśnięcia uprawnień strony wyzyskanej po upływie 2 lat od dnia zawarcia umowy);
• wprowadzenie domniemania, że jeżeli w chwili zawarcia umowy wartość świadczenia jednej ze stron przewyższać będzie dwukrotnie wartość świadczenia wzajemnego, to oznacza, że przewyższa ją w stopniu rażącym. Dzięki temu ciężar dowodu „przerzucony” zostanie na domniemanego wyzyskującego, który będzie musiał wykazać, że dysproporcja świadczeń nie ma charakteru rażącego – czyli nie doszło do wyzysku.

Nowe przepisy mają znaleźć zastosowanie również do umów zawartych przed dniem wejścia w życie ustawy, z zastrzeżeniem, że skutek „wsteczny” nie obejmie tych umów, w których uprawnienia związane z wyzyskiem już wygasły.

Eksperci wskazują, że konsekwencją zaproponowanych zmian będzie znaczący wzrost liczby spraw sądowych dotyczących wyzysku.

Prace nad nowelizacją w toku

Zmiany dotyczące przedawnienia roszczeń oraz instytucji wyzysku są aktualnie na etapie opiniowania w ramach rządowych prac nad projektem. Nie wiemy, ile potrwają dalsze prace i czy projekt zostanie przyjęty przez Parlament w obecnym kształcie.

Będziemy Państwa informować o dalszych działaniach legislacyjnych.

Paulina Szewc
Senior Associate | Radca prawny
paulina.szewc@olesinski.com

Magda Wielgus-Mosur
Associate | Dział prawny
magda.wielgus-mosur@olesinski.com