Koniec instrumentalnego wszczynania postępowań karno-skarbowych?

Naczelny Sąd Administracyjny, na skutek wniosku Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców, 24 maja 2021 r podjął uchwałę dotyczącą sądowej kontroli legalności decyzji organów podatkowych w sprawie wszczęcia postępowań karno-skarbowych.

W skrócie – NSA stwierdził, że sądy administracyjne mogą kontrolować legalność decyzji w przedmiocie wszczynania postępowań KKS.

Co oznacza uchwała NSA?

Zgodnie z Ordynacją podatkową, gdy zostanie wszczęte postępowanie w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, o którym podatnik został zawiadomiony, bieg terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego nie rozpoczyna się lub ulega zawieszeniu (jeżeli podejrzenie popełnienia przestępstwa lub wykroczenia wiąże się z niewykonaniem tego zobowiązania).

Do tej pory zdarzało się, że organy podatkowe wszczynały postępowanie w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, a następnie przez długi okres nie podejmowały jakichkolwiek czynności w tym postępowaniu. To z kolei budziło wątpliwości, czy postępowanie nie zostało wszczęte jedynie w celu nierozpoczęcia lub zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego (tzw. instrumentalne wszczynanie postępowania). Pojawiło się zatem pytanie, czy tego typu działanie nie stanowi nadużycia oraz czy sądy administracyjne mogą (i czy powinny) badać, czy nie doszło do nadużycia przy wykorzystaniu przez organ instytucji zawieszenia biegu terminu przedawnienia.

Wyroki NSA w tym zakresie były do tej pory rozbieżne. W części wyroków wskazywano, że sądy mogą i powinny badać, czy organ podatkowy nie wszczął postępowania jedynie instrumentalnie – w celu zawieszenia biegu przedawnienia. Ukształtowała się również druga linia orzecznicza zgodnie z którą sądy nie mogą weryfikować zasadności i momentu wszczęcia postępowań przez organy podatkowe, ponieważ tego typu zagadnienie wykracza poza zakres rozpoznawanej sprawy.

Uchwała NSA ostatecznie rozstrzygnęła pogłębiające się rozbieżności w orzecznictwie. NSA stwierdził bowiem, że sądy mogą i powinny oceniać przesłanki wszczęcia postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe przez organy podatkowe pod kątem instrumentalnego wydania takiej decyzji.

Koniec sporu?

Można się spodziewać, że uchwała NSA wpłynie na orzecznictwo sądów administracyjnych. Już dwa dni po podjęciu przedmiotowej uchwały zapadł wyrok WSA w Poznaniu (I SA/Po 685/20), w którym Sąd, nawiązując do treści omawianej uchwały, uchylił zaskarżoną decyzję organu podatkowego wskazując, że brak w niej uzasadnienia, które pozwalałoby ocenić, czy nie doszło do instrumentalnego wszczęcia postępowania podatkowego. Wyrok jest nieprawomocny.

Jednak jak wskazują głosy środowiska prawniczego w dyskusji po podjęciu uchwały, problem instrumentalnego wszczynania postępowań przez organy podatkowe nie zostanie całkowicie wyeliminowany. Potrzebna jest bowiem zmiana przepisów w tym zakresie.

Pełny tekst uchwały znajduje się tutaj.

***

Z zainteresowaniem będziemy śledzić orzecznictwo sądów, na które z pewnością wpłynie omawiana uchwała, jak również działania organów podatkowych w tym zakresie. W razie pytań i wątpliwości – zapraszamy do kontaktu z naszymi ekspertami.

Wojciech Niedźwiedzki
Senior Consultant | Doradca podatkowy
wojciech.niedzwiedzki@olesinski.com

Martyna Górecka
Consultant | Dział podatkowy
martyna.gorecka@olesinski.com